انواع ماهی ها؛ قسمت 1
در این مقاله می خواهیم در رابطه با دسته ای از جانوران مهره دار به نام ماهیان صحبت کنیم و تمامی خصوصیات بیولوژیک و رفتاری این دسته جانوری را مورد بررسی قرار دهیم.
اصطلاح ماهی اشاره به هر موجود مهره دار آبزی دارد که پوست بدن آن از فلس پوشیده شده و به جای شش، آبشش دارد. ماهیان دارای مجموعه ای از باله های جفتی و یا منفرد در اطراف بدن خود هستند. بیشتر ماهیان موجوداتی خونسرد بوده بیشتر آنها دارای بدن دوکی شکل هستند به طوریکه کمترین اصطحکاک با آب را در زمان حرکت ایجاد می کند در یک تقسیم بندی ماهیان به سه دسته ی زیر تقسیم می شوند:
-
ماهیان استخوانی
-
ماهیان غضروفی
-
ماهیان بدون آرواره
ماهیان استخوانی بزرگترین گروه از ماهیان دریایی هستند که اسکلت استخوانی داشته دارای آرواره ( گاهی با دندان بر روی آرواره)، سرپوشش های آبششی بوده و نیز اکثرا پوست بدن آنها از فلس پوشیده شده است.
ماهیان غضروفی دارای ستون مهره وآرواره غضروفی هستند، در بعضی گونه ها ستون مهره ها آهکی شده و استخوانی نمی شود. ستون مهره ها در این گروه غالباً به دلیل جذب و ذخیره‌سازی ترکیبات کلسیمی سخت و محکم شده است. این ماهیان دارای آرواره بسیار قوی و به جای دندان دارای صفحات دندانی بر روی آرواره های خود هستند. ماهیان بدون آرواره گروه بسیار کوچکی از ماهیان هستند که تنها دارای دو خانواده می باشند.
ماهیان بدون آرواره یا هگ فیش ها دارای بدنی مار مانند بوده که اسکلت بدن غضروفی بدون استخوان، فاقد باله جفتی، و به جای شکاف های آبششی دارای یک سری منافذ در اطراف بدن جهت تبادلات گازی هستند. همچنین فاقد آرواره بوده و دهان از طریق عمل مکش تغذیه می کند.
ماهیان بدون آرواره
دسته کوچکی از مهره داران با حدود ۸۸ گونه شناخته شده هستند که به دو دسته مارماهی های بدون آرواره و هاگفیش ها دسته بندی می شوند. هر دو دسته بسیار شبیه به هم بوده و فقط از نظر شرایط زیستی با هم متفاوت هستند برای مثال مارماهی های بدون آرواره می توانند در شرایط مختلف آبی و حتی در دوره ای از زندگی خود در آب شیرین نیز زندگی کنند ولی هاگ فیش ها فقط در آب های شور زندگی می کنند.
آناتومی
در نگاه اول ممکن است مارماهی ها با هاگ فیش ها یا مارماهی های بدون آرواره اشتباه گرفته شوند زیرا تمامی آنها دارای بدنی باریک و کشیده هستند با پوستی صاف و نرم.
ماهیان بدون آرواره فاقد ساختار اسکلتی پیچیده هستند و فقط یک میله ساده قابل انعطاف به نام نوتوکرد دارند که در طول بدنشان کشیده شده است.
در مار ماهی های بدون آرواره، دهان در مرکز یک حفره دایره ای شکل که با دندان های ریزی پوشیده شده است قرار دارد و در هاگ فیش ها دهان با زائده های در اطراف پوشیده شده و دندان ها در داخل قرار گرفته اند.
دریچه های آب ششی در هر دو دسته در اطراف سر و بدن به سمت خارج قرار گرفته اند.
در هر دو گونه فقط یک سوراخ بینی در بالای سر قرار داده شده است.
تولید مثل
مارماهی های بدون آرواره برای تخم گذاری از دریا به سمت رودخانه ها آماده و در بستر های رودخانه تخم های سفید و کوچک خود را رها می کنند.
لارو های خارج شده از تخم بدون دندان بوده و به مدت سه سال در رودخانه ها زندگی می کنند و بعد از بلوغ به دریا بر می گردند ولی هاگ فیش ها در بستر دریا ها تخم ریزی کرده و ماهی کاملی با اندازه کوچک بعد از باز شدن از تخم ها خارج می شود.
تغذیه
اکثر گونه های مارماهی های بدون آرواره انگل هستند و با چسبیدن به بدن ماهی های دیگر با مکیدن از خون تازه میزبان خود تغذیه می کنند.
در بیشتر موارد این روند تا زمان از بین رفتن ماهی میزبان ادامه پیدا می کند. بعضی از گونه های این دسته نیز در دریاها خود را به کوسه ها یا وال ها برای تغذیه می چسبانند ولی در مقابل اکثر گونه های هاگ فیش ها از اجساد ماهی ها و پستانداران دریایی بزرگ موجود در اعماق دریا ها تغذیه می کنند.
ماهیان غضروفی
این گروه شامل کوسه ها، سپرماهیان، سفره ماهیان و گونه های عمق زی خاصی به نام کایمرا (chimaeras) است. بعضی از اعضای این گروه از جمله شناخته شده ترین ماهیان در دنیا می باشند مثل کوسه سفید و بعضی از فیلترکننده ها مثل سفره ماهی مانتا.
بعضی از این ماهی ها دارای خصیصه های بسیار خاص و متمایز با سایر ماهی ها هستند مثل داشتن مغزهای بزرگ، زنده زا بودن و خون گرم بودن.
فسیل های اعضای این خانواده نشان می دهد که این گونه ها تغییرات بسیار کمی در چند هزار میلیون سال اخیر داشته اند. اعضای رده ماهیان غضروفی دارای اسکلت غضروفی بوده که غالباً به دلیل جذب و ذخیره‌سازی ترکیبات کلسیمی سخت و محکم شده است.
تمامی اعضای این خانواده توانایی تولید دندان های جدید برای جایگزینی با دندان های قدیمی خود را دارند و بدن آنها از ساختار های پولک مانندی مشابه و هم جنس ساختارهای دندان هایشان پوشیده شده است. این خانواده شامل ۱۱۱۴ گونه مختلف می باشد.
توانایی ماهیان غضروفی
برخی از انواع سفره‌ماهیان دارای اندام برق‌زا در دم خود می‌باشند که جریان الکتریسیته ضعیفی را تولید می‌کنند.
در نوعی از این ماهیان اندام برق‌زا در ناحیه سر بوده و جریان الکتریکی با ولتاژ بالا تولید می‌نمایند. توان تشخیص میدان‌های الکتریکی در بسیاری از ماهیان وجود دارد. این عضوها، گیرنده‌های الکتریکی بسیار حساسی هستند. حساسیت این ساختارها به میدان‌های الکتریکی بسیار بالا بوده و تا کمتر از 0۱/0 میکرو ولت در سانتی‌متر می‌رسد که با حساس ترین ولتاژسنج‌های ساخت دست بشر هماوردی می‌کند.
این توانمندی برای تشخیص طعمه و نیز مسیریابی مهاجرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علاوه بر ساختارهای گیرنده جریان‌های الکتریکی، بعضی از گونه ها مجهز به ساختارهای گیرنده شیمیایی و گیرنده‌های مکانیکی نیز می‌باشند. دریافت تحریکات مکانیکی بوسیله سیستم‌های جانبی صورت می‌گیرد. این سیستم که سلول‌های تشکیل‌دهنده آن در روی خط جانبی و درون خط جانبی قرار دارند. گیرنده‌های شیمیایی فیزیکی از دیگر ساختارهای مهم این ماهیان است که قدرت بویایی شگفت‌انگیزی به کوسه‌ماهیان می‌دهد.
آزمایش‌ها نشان داده است که برخی از کوسه‌ماهیان به مواد شیمیایی با غلظت‌های بسیار پائین تا حد ۱ قسمت در ۱0 میلیارد واکنش نشان داده‌اند.
تولید مثل
- نر گونه هایی که سایز کوچکتر دارند به دور ماده هایشان حلقه می زنند در حالیکه در گونه های بزرگتر نر و ماده در یک سمت و جهت قرار می گیرند.
- در طول تولیدمثل، نرها باله سینه ای ماده ها را گاز می گیرند. ماده ها در طول فصل جفت گیری یا بعد از آن اغلب دارای زخم یا نشانه هستند. این نشانه ها توسط گاز گرفتگی نرها به وجود می آید. در بیشتر ماهیان غضروفی، نرها دندان های بزرگتر و درازتری نسبت به ماده ها دارند.
- تخم کوسه ها و سفره ماهیان درون بدن جانور ماده بارور می شود و با توجه به گونه ماهی مولد، تخم درون بدن یا بیرون از آن تکامل می یابد. بعد از باز شدن تخم، نوزاد کاملا شبیه به والدین خود می باشد.
